Ngành than Việt Nam, vốn đang phải đối mặt với nhiều thách thức từ sự chuyển dịch năng lượng toàn cầu và các biến động thị trường, nay lại rơi vào tình thế “ngồi trên lửa” khi đồng thời hứng chịu “bão kép”: các đơn hàng xuất khẩu bị hoãn hoặc hủy bỏ, và chi phí vận chuyển tăng phi mã. Tình hình này không chỉ gây ra những khó khăn trước mắt cho các doanh nghiệp khai thác và kinh doanh than mà còn đe dọa đến sự ổn định và kế hoạch phát triển dài hạn của toàn ngành.
Đơn Hàng “Đóng Băng”: Nỗi lo lớn bao trùm
Một trong những vấn đề cấp bách nhất mà các doanh nghiệp than đang phải đối mặt là tình trạng hoãn hoặc thậm chí hủy bỏ các đơn hàng đã ký kết, đặc biệt là các đơn hàng xuất khẩu. Nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này:
- Biến động chính trị và kinh tế toàn cầu: Những bất ổn địa chính trị, xung đột khu vực và các chính sách kinh tế thay đổi ở các quốc gia nhập khẩu than đã khiến nhu cầu tiêu thụ năng lượng nói chung và than nói riêng trở nên khó đoán định. Các nhà nhập khẩu có xu hướng trì hoãn hoặc hủy đơn hàng để giảm thiểu rủi ro.
- Chính sách năng lượng thay đổi: Xu hướng chuyển dịch sang các nguồn năng lượng tái tạo ngày càng mạnh mẽ ở nhiều quốc gia, khiến nhu cầu than dài hạn suy giảm. Các nhà nhập khẩu có thể đang xem xét lại chiến lược mua than của mình.
- Các biện pháp phòng vệ thương mại: Việc các quốc gia áp đặt các biện pháp phòng vệ thương mại (như thuế chống bán phá giá, thuế tự vệ) lên than nhập khẩu từ Việt Nam cũng khiến các đơn hàng trở nên kém hấp dẫn hoặc không còn khả thi về mặt kinh tế.
- Gián đoạn chuỗi cung ứng: Các vấn đề liên quan đến logistics, tắc nghẽn cảng biển và các yếu tố bất khả kháng khác có thể làm gián đoạn chuỗi cung ứng, khiến các đơn hàng bị trì hoãn.
- Tình trạng đơn hàng “đóng băng” không chỉ gây ra tình trạng tồn kho lớn cho các doanh nghiệp than mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến dòng tiền, kế hoạch sản xuất và lợi nhuận của họ. Nhiều doanh nghiệp đang phải đối mặt với nguy cơ giảm doanh thu, thậm chí thua lỗ nếu tình hình này kéo dài.
Giá vận chuyển “Leo Thang”: gánh nặng chi phí
Cùng với nỗi lo về đơn hàng, các doanh nghiệp than còn phải “gồng mình” chịu đựng áp lực từ việc giá cước vận chuyển tăng phi mã. Tình trạng này xuất phát từ nhiều yếu tố:
- Giá nhiên liệu tăng cao: Giá dầu và các loại nhiên liệu vận tải tăng mạnh trên toàn cầu đã đẩy chi phí vận chuyển đường biển, đường sắt và đường bộ lên cao.
- Tắc nghẽn cảng biển và thiếu container: Sự phục hồi kinh tế sau đại dịch diễn ra không đồng đều, cùng với các vấn đề về logistics và thiếu hụt container, đã gây ra tình trạng tắc nghẽn ở nhiều cảng biển lớn, làm tăng thời gian và chi phí vận chuyển.
- Ảnh hưởng của các yếu tố địa chính trị: Các căng thẳng địa chính trị và xung đột có thể làm gián đoạn các tuyến vận tải biển quan trọng, buộc các tàu phải đi đường vòng hoặc chịu phí bảo hiểm cao hơn, đẩy giá vận chuyển lên cao.
- Nhu cầu vận chuyển tăng đột biến ở một số khu vực: Sự tăng trưởng kinh tế ở một số quốc gia có thể tạo ra nhu cầu vận chuyển hàng hóa lớn, gây áp lực lên hệ thống logistics và làm tăng giá cước.
- Việc giá vận chuyển tăng cao làm tăng đáng kể chi phí xuất khẩu than, làm giảm tính cạnh tranh của than Việt Nam trên thị trường quốc tế. Ngay cả khi có đơn hàng, lợi nhuận thu về cũng bị bào mòn đáng kể bởi chi phí vận chuyển “khổng lồ”.
“Ngồi Trên Lửa”: Những hệ lụy nhãn tiền
Sự kết hợp của việc đơn hàng bị hoãn và giá vận chuyển tăng cao đã đẩy các doanh nghiệp than vào tình thế “ngồi trên lửa”:
- Tồn kho tăng cao: Than khai thác ra không tiêu thụ được, dẫn đến tình trạng tồn kho lớn, gây áp lực lên kho bãi và vốn lưu động.
- Dòng tiền bị ảnh hưởng: Doanh thu giảm sút trong khi chi phí vận hành và lưu trữ tăng cao, gây ra những khó khăn về dòng tiền.
- Giảm lợi nhuận, thậm chí thua lỗ: Chi phí tăng, doanh thu giảm khiến lợi nhuận của các doanh nghiệp bị bào mòn, nhiều đơn vị có nguy cơ thua lỗ.
- Ảnh hưởng đến kế hoạch sản xuất: Các doanh nghiệp phải điều chỉnh kế hoạch sản xuất để phù hợp với tình hình thị trường, có thể dẫn đến việc cắt giảm sản lượng hoặc tạm ngừng hoạt động ở một số mỏ.
- Tâm lý bất ổn trong ngành: Tình hình khó khăn chung có thể gây ra tâm lý bất ổn cho người lao động và các nhà đầu tư vào ngành than.
Giải pháp cấp bách và chiến lược dài hạn
Để vượt qua “bão kép” này, các doanh nghiệp than Việt Nam cần có những giải pháp cấp bách và chiến lược dài hạn:
- Đàm phán và duy trì quan hệ với khách hàng: Tăng cường liên lạc, đàm phán với khách hàng để hiểu rõ tình hình, tìm kiếm giải pháp chung và duy trì quan hệ hợp tác.
- Tối ưu hóa chi phí sản xuất và logistics: Rà soát và cắt giảm các chi phí không cần thiết, tìm kiếm các phương án vận chuyển hiệu quả và tiết kiệm hơn.
- Tìm kiếm thị trường thay thế: Chủ động nghiên cứu và mở rộng thị trường xuất khẩu sang các quốc gia ít bị ảnh hưởng bởi các yếu tố bất lợi hiện tại.
- Tăng cường tiêu thụ nội địa: Tập trung vào việc đáp ứng nhu cầu than trong nước, đặc biệt là cho các nhà máy nhiệt điện và các ngành công nghiệp khác.
- Hợp tác và liên kết trong ngành: Các doanh nghiệp than cần tăng cường hợp tác, chia sẻ thông tin và kinh nghiệm để cùng nhau vượt qua khó khăn.
- Hỗ trợ từ Chính phủ: Chính phủ cần có những chính sách hỗ trợ kịp thời về tài chính, logistics và xúc tiến thương mại để giúp các doanh nghiệp than ổn định sản xuất và tìm kiếm thị trường.
- Đầu tư vào công nghệ và chế biến sâu: Nâng cao chất lượng than, chế biến sâu để tạo ra các sản phẩm có giá trị gia tăng cao hơn, giảm sự phụ thuộc vào xuất khẩu than thô.
- Thúc đẩy chuyển đổi năng lượng: Song song với việc duy trì hoạt động khai thác than, các doanh nghiệp và Chính phủ cần có lộ trình và chính sách rõ ràng để thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang các nguồn năng lượng sạch và bền vững hơn.
Tình trạng đơn hàng bị hoãn và giá vận chuyển tăng cao đang tạo ra một “cơn bão kép” đầy thách thức cho ngành than Việt Nam. Để không “chìm” trong cơn bão này, các doanh nghiệp cần sự chủ động, linh hoạt và sự hỗ trợ kịp thời từ các bên liên quan. Đây là thời điểm để ngành than nhìn nhận lại những rủi ro tiềm ẩn và có những bước đi chiến lược để đảm bảo sự ổn định và phát triển bền vững trong tương lai.
