Ngành chế biến gạo thành phẩm đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, góp phần đảm bảo an ninh lương thực quốc gia và thúc đẩy xuất khẩu. Tuy nhiên, ngành này cũng đang phải đối mặt với nhiều thách thức như lãng phí lương thực, ô nhiễm môi trường và biến đổi khí hậu. Do đó, phát triển bền vững trong ngành chế biến gạo thành phẩm là yêu cầu cấp thiết để đảm bảo sự phát triển lâu dài và hiệu quả của ngành.
Thực trạng ngành chế biến gạo thành phẩm
Năng suất cao nhưng tỷ lệ hao hụt lớn
- Năng suất lúa gạo Việt Nam đạt mức cao, đứng thứ 2 thế giới. Tuy nhiên, tỷ lệ hao hụt sau thu hoạch, trong quá trình bảo quản và chế biến vẫn còn lớn, ước tính khoảng 10-15%.
- Nguyên nhân chính dẫn đến hao hụt bao gồm:
- Thu hoạch lúa chưa đúng thời điểm, dẫn đến hạt lúa chưa chín hoặc quá chín, dễ bị hư hỏng.
- Phương pháp bảo quản sau thu hoạch chưa hợp lý, thiếu cơ sở bảo quản lạnh, dẫn đến lúa bị nấm mốc, mối mọt.
- Quá trình chế biến gạo chưa hiện đại, dẫn đến hao hụt trong quá trình xay xát, đánh bóng.
Ô nhiễm môi trường
- Quá trình sản xuất và chế biến gạo thải ra một lượng lớn nước thải và khí thải, gây ô nhiễm môi trường nước và không khí.
- Nước thải từ các nhà máy chế biến gạo thường chứa nhiều chất hữu cơ, BOD, COD cao, nếu không được xử lý kỹ trước khi thải ra môi trường sẽ gây ô nhiễm nguồn nước.
- Khí thải từ các nhà máy chế biến gạo chủ yếu là bụi, CO2, NO2, SO2, nếu không được xử lý kịp thời sẽ gây ô nhiễm không khí, ảnh hưởng đến sức khỏe con người và hệ sinh thái.
Biến đổi khí hậu
- Biến đổi khí hậu ảnh hưởng đến sản xuất lúa gạo theo nhiều cách như:
- Xâm nhập mặn: Nước mặn xâm nhập sâu vào đất liền, ảnh hưởng đến diện tích lúa trồng và năng suất lúa.
- Hạn hán: Thiếu nước ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển của cây lúa, dẫn đến giảm năng suất.
- Lũ lụt: Lũ lụt ảnh hưởng đến diện tích lúa trồng, gây thiệt hại về mùa màng.
- Biến đổi khí hậu cũng ảnh hưởng đến chất lượng hạt gạo, khiến hàm lượng dinh dưỡng trong gạo giảm, dễ bị sâu bệnh.
Giải pháp phát triển bền vững
Giảm thiểu lãng phí lương thực
- Áp dụng các biện pháp thu hoạch lúa đúng thời điểm, bảo quản lúa sau thu hoạch bằng phương pháp khoa học như sấy lạnh, bảo quản trong kho lạnh.
- Nâng cao tỷ lệ thu hồi phụ phẩm và tận dụng phụ phẩm trong sản xuất, ví dụ như sử dụng rơm rạ làm phân bón, vỏ trấu làm nguyên liệu đốt lò.
- Áp dụng công nghệ chế biến gạo tiên tiến, hiện đại để giảm thiểu hao hụt trong quá trình xay xát, đánh bóng.
Bảo vệ môi trường
- Sử dụng công nghệ tiên tiến, tiết kiệm năng lượng và nước trong sản xuất.
- Áp dụng các biện pháp xử lý nước thải hiệu quả, đảm bảo nước thải đạt tiêu chuẩn trước khi thải ra môi trường.
- Lắp đặt hệ thống xử lý khí thải để giảm thiểu bụi, CO2, NO2, SO2 thải ra môi trường.
- Trồng cây xanh xung quanh nhà máy để giảm thiểu ô nhiễm tiếng ồn và bụi.
Thích ứng với biến đổi khí hậu
- Nghiên cứu và phát triển giống lúa chịu hạn, mặn, sâu bệnh.
- Áp dụng các biện pháp canh tác bền vững như sử dụng phân bón hữu cơ, luân canh cây trồng, quản lý dịch hại tổng hợp.
- Xây dựng hệ thống dự báo và cảnh báo sớm về thiên tai để chủ động phòng tránh và giảm thiểu thiệt hại.
Phát triển thị trường
- Nâng cao chất lượng sản phẩm gạo thành phẩm, đáp ứng nhu cầu thị trường trong nước và quốc tế.
- Đa dạng hóa sản phẩm gạo thành phẩm, sản xuất các loại gạo chất lượng cao như gạo hữu cơ, gạo dinh dưỡng.
- Xây dựng thương hiệu gạo Việt Nam uy tín trên thị trường quốc tế.
- Tăng cường xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường xuất khẩu gạo thành phẩm.
Nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của phát triển bền vững
- Nâng cao nhận thức của người dân về tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.
- Tuyên truyền, giáo dục về các biện pháp giảm thiểu lãng phí lương thực, bảo vệ môi trường trong sản xuất và chế biến gạo.
- Khuyến khích người tiêu dùng sử dụng các sản phẩm gạo thành phẩm được sản xuất theo quy trình bền vững.
Lợi ích của phát triển bền vững
Nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh
- Giảm chi phí sản xuất do tiết kiệm năng lượng, nước và nguyên liệu.
- Nâng cao chất lượng sản phẩm, tăng sức cạnh tranh trên thị trường.
- Giảm thiểu rủi ro do biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường.
Bảo vệ môi trường
- Góp phần bảo vệ nguồn nước, đất đai và hệ sinh thái.
- Giảm thiểu khí thải nhà kính, góp phần ứng phó với biến đổi khí hậu.
- Nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân.
Phát triển kinh tế – xã hội
- Tạo ra nhiều việc làm, thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.
- Nâng cao đời sống người dân, đặc biệt là người dân vùng nông thôn.
- Góp phần đảm bảo an ninh lương thực quốc gia.
Phát triển bền vững trong ngành chế biến gạo thành phẩm là yêu cầu cấp thiết để đảm bảo sự phát triển lâu dài và hiệu quả của ngành. Việc thực hiện các giải pháp phát triển bền vững sẽ mang lại nhiều lợi ích cho doanh nghiệp, người dân và môi trường. Do đó, cần có sự chung tay góp sức của tất cả các bên liên quan để xây dựng một ngành công nghiệp gạo bền vững, góp phần bảo vệ môi trường, phát triển kinh tế – xã hội và đảm bảo an ninh lương thực quốc gia.
