Vì sao doanh nghiệp xuất khẩu phải có hệ thống xử lý khí thải đạt chuẩn ?

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu sâu rộng, đặc biệt là với việc Việt Nam tham gia vào nhiều hiệp định thương mại tự do thế hệ mới (CPTPP, EVFTA, RCEP…), cánh cửa xuất khẩu đang rộng mở hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, cùng với cơ hội là những thách thức và yêu cầu ngày càng cao, trong đó có một điều kiện tiên quyết mà nhiều doanh nghiệp xuất khẩu cần phải lưu tâm: phải có hệ thống xử lý khí thải đạt chuẩn. Đây không còn là một lựa chọn mà đã trở thành một yêu cầu sống còn để tiếp cận và duy trì trên các thị trường quốc tế, đặc biệt là các thị trường khó tính như EU, Mỹ, Nhật Bản.

I. Sự thay đổi trong tư duy thương mại toàn cầu: từ giá rẻ đến trách nhiệm xanh

Trước đây, giá thành cạnh tranh thường là yếu tố quyết định hàng đầu trong thương mại quốc tế. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, đã có một sự dịch chuyển rõ rệt trong tư duy:

• Người tiêu dùng ý thức hơn: Ngày càng nhiều người tiêu dùng, đặc biệt ở các nước phát triển, quan tâm đến nguồn gốc sản phẩm, quy trình sản xuất có thân thiện với môi trường và có trách nhiệm xã hội hay không. Họ sẵn sàng trả giá cao hơn cho các sản phẩm “xanh”, “sạch”.
• Chính phủ các nước nhập khẩu thắt chặt quy định: Các quốc gia nhập khẩu lớn đang ban hành và thực thi nhiều đạo luật, tiêu chuẩn về môi trường nghiêm ngặt, không chỉ áp dụng cho sản phẩm nội địa mà còn cho cả hàng hóa nhập khẩu.
• Các hiệp định thương mại mới: Nhiều hiệp định thương mại thế hệ mới đã lồng ghép các chương về môi trường và lao động như một phần không thể thiếu của các cam kết.
• Áp lực từ chuỗi cung ứng toàn cầu: Các tập đoàn đa quốc gia, để duy trì hình ảnh và tuân thủ quy định tại thị trường của họ, cũng yêu cầu các nhà cung cấp (đặc biệt là doanh nghiệp xuất khẩu) phải đáp ứng các tiêu chuẩn sản xuất bền vững.

II. Vì sao hệ thống xử lý khí thải đạt chuẩn là yêu cầu sống còn đối với doanh nghiệp xuất khẩu?

Việc có một hệ thống xử lý khí thải đạt chuẩn mang lại nhiều lợi ích chiến lược và giúp doanh nghiệp tránh được các rủi ro lớn:

1. Đáp ứng yêu cầu pháp lý của nước nhập khẩu:

• Tiêu chuẩn sản xuất xanh: Nhiều quốc gia có các “Luật xanh”, quy định về “dấu chân carbon” (carbon footprint) hoặc các tiêu chuẩn về phát thải đối với sản phẩm nhập khẩu. Doanh nghiệp không thể xuất khẩu nếu không chứng minh được quy trình sản xuất của mình tuân thủ các quy định này.
• Ví dụ: Quy định về Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của EU sẽ tác động trực tiếp đến các ngành công nghiệp thâm dụng năng lượng và phát thải cao.
• Chứng nhận môi trường: Để hàng hóa được thông quan, doanh nghiệp có thể phải cung cấp các chứng nhận về quản lý môi trường (ISO 14001), báo cáo phát thải hoặc các chứng nhận về tính bền vững. Việc có hệ thống xử lý khí thải đạt chuẩn là nền tảng để đạt được các chứng nhận này.

2. Đáp ứng yêu cầu của các chuỗi cung ứng toàn cầu:

• Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR): Nhiều thương hiệu lớn yêu cầu các nhà cung cấp phải có trách nhiệm với môi trường trong toàn bộ vòng đời sản phẩm, bao gồm cả quá trình sản xuất.
• Tiêu chuẩn nhà máy xanh: Các tập đoàn đa quốc gia thường có bộ tiêu chuẩn riêng về môi trường cho các nhà cung máy gia công hoặc nhà cung cấp. Việc không đạt được tiêu chuẩn này có thể khiến doanh nghiệp bị loại khỏi chuỗi cung ứng.
• Đánh giá nhà cung cấp: Các nhà nhập khẩu lớn thường thực hiện các cuộc kiểm toán (audit) về môi trường và xã hội tại các nhà máy của đối tác. Một hệ thống xử lý khí thải hiện đại và hoạt động hiệu quả sẽ là điểm cộng rất lớn.

3. Xây dựng uy tín và nâng cao giá trị thương hiệu:

• Tạo sự khác biệt: Trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt, việc sở hữu một hệ thống xử lý khí thải hiện đại và tuân thủ môi trường giúp doanh nghiệp tạo dựng hình ảnh “xanh”, “có trách nhiệm”, tạo sự khác biệt so với đối thủ.
• Thu hút đối tác và nhà đầu tư: Các đối tác kinh doanh và nhà đầu tư ngày càng ưu tiên các doanh nghiệp có tầm nhìn bền vững và cam kết bảo vệ môi trường, bởi điều đó cho thấy sự ổn định và ít rủi ro về dài hạn.
• Tăng khả năng tiếp cận thị trường: Một thương hiệu “xanh” sẽ dễ dàng tiếp cận các thị trường khó tính, nơi người tiêu dùng và chính phủ đặc biệt quan tâm đến yếu tố môi trường.

4. Giảm thiểu rủi ro pháp lý trong nước:

• Mặc dù bài viết tập trung vào xuất khẩu, nhưng việc có hệ thống xử lý khí thải đạt chuẩn cũng đồng nghĩa với việc doanh nghiệp đang tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về môi trường của Việt Nam. Điều này giúp tránh được các khoản phạt hành chính, nguy cơ đình chỉ hoạt động và các rắc rối pháp lý không đáng có.

5. Cải thiện môi trường làm việc và năng suất lao động:

• Môi trường làm việc trong lành hơn (giảm bụi, giảm khí độc) sẽ trực tiếp cải thiện sức khỏe người lao động, giảm tỷ lệ bệnh tật, tăng cường sự hài lòng và năng suất làm việc. Điều này tuy không trực tiếp liên quan đến việc xuất khẩu nhưng là một yếu tố quan trọng trong việc xây dựng doanh nghiệp bền vững.

III. Những ngành hàng đang chịu áp lực lớn nhất:

Hầu hết các ngành sản xuất đều phát sinh khí thải, nhưng những ngành sau đây thường chịu áp lực lớn nhất về tiêu chuẩn khí thải khi xuất khẩu:

• Dệt may và da giày: Quá trình nhuộm, hồ sợi, thuộc da phát sinh nhiều hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOCs), bụi, mùi…
• Chế biến gỗ: Bụi gỗ, hơi hóa chất từ sơn, keo dán.
• Sản xuất thép, xi măng, vật liệu xây dựng: Phát thải bụi, SO2, NOx, CO2.
• Hóa chất, dược phẩm: Phát thải nhiều loại khí độc hại, VOCs, bụi hóa chất.
• Chế biến thực phẩm: Mùi, hơi nước, bụi hữu cơ.
• Điện tử: Phát thải các hóa chất đặc thù trong quá trình sản xuất linh kiện.

IV. Hành động cần thiết cho doanh nghiệp xuất khẩu:

Để đáp ứng yêu cầu này, doanh nghiệp cần:

• Đánh giá hiện trạng: Kiểm tra, đo đạc nồng độ và thành phần khí thải hiện tại của nhà máy.
• Nghiên cứu tiêu chuẩn: Tìm hiểu kỹ các tiêu chuẩn về khí thải của Việt Nam và của các thị trường mục tiêu.
• Đầu tư công nghệ xử lý: Nâng cấp hoặc lắp đặt mới hệ thống xử lý khí thải phù hợp với đặc thù ngành và đạt chuẩn yêu cầu (ví dụ: hệ thống lọc bụi túi vải, tháp hấp thụ, hệ thống than hoạt tính, hệ thống oxy hóa nhiệt…).
• Vận hành và bảo trì hiệu quả: Đảm bảo hệ thống hoạt động ổn định, hiệu quả thông qua quy trình vận hành và bảo trì định kỳ, khoa học.
• Giám sát và quan trắc: Lắp đặt hệ thống quan trắc khí thải tự động, liên tục để theo dõi và chứng minh sự tuân thủ.
• Đạt chứng nhận: Chủ động xin các chứng nhận về môi trường và bền vững có giá trị quốc tế.

Trong bối cảnh “xanh hóa” nền kinh tế toàn cầu, việc có hệ thống xử lý khí thải đạt chuẩn không chỉ là một khoản chi phí tuân thủ mà là một khoản đầu tư chiến lược cho các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam. Nó không chỉ mở cánh cửa ra các thị trường khó tính, nâng cao năng lực cạnh tranh và uy tín thương hiệu, mà còn là minh chứng cho sự cam kết phát triển bền vững. Doanh nghiệp nào chủ động trong vấn đề này sẽ là người chiến thắng trong cuộc chơi thương mại quốc tế đầy thách thức nhưng cũng nhiều cơ hội.