Bối cảnh thương mại toàn cầu ngày càng trở nên phức tạp và khó lường với sự gia tăng của các biện pháp bảo hộ, căng thẳng địa chính trị và những biến động chính sách khó đoán định. Ngành than Việt Nam, vốn đã phải đối mặt với nhiều thách thức nội tại và xu hướng chuyển dịch năng lượng, giờ đây càng phải đối diện với những rủi ro thương mại gia tăng từ bên ngoài. Trong bối cảnh này, việc ứng phó một cách thụ động và ngắn hạn sẽ không mang lại sự ổn định và phát triển bền vững. Thay vào đó, ngành than Việt Nam cần một chiến lược dài hơi, một “cuộc chơi dài” để thích ứng và tồn tại trong môi trường đầy biến động này.
“Sóng Ngầm” rủi ro thương mại bủa vây
Những rủi ro thương mại đang ngày càng hiện hữu và tác động đến ngành than Việt Nam theo nhiều cách:
- Các biện pháp phòng vệ thương mại: Việc các quốc gia, bao gồm cả các đối tác thương mại lớn, áp đặt các loại thuế (chống bán phá giá, chống trợ cấp, tự vệ) lên than nhập khẩu từ Việt Nam đang trở thành một xu hướng đáng lo ngại. Mức thuế cao có thể làm mất đi lợi thế cạnh tranh và thu hẹp thị trường xuất khẩu.
- Biến động chính sách nhập khẩu: Chính sách nhập khẩu than của các quốc gia có thể thay đổi đột ngột do các yếu tố chính trị, kinh tế hoặc môi trường, gây ra những bất ngờ và khó khăn cho các nhà xuất khẩu than Việt Nam.
- Cạnh tranh từ các quốc gia khác: Việt Nam không phải là quốc gia duy nhất xuất khẩu than. Sự cạnh tranh từ các nước khác có trữ lượng lớn, chi phí khai thác thấp hoặc có chính sách ưu đãi xuất khẩu có thể gây áp lực lên thị phần của than Việt Nam.
- Rủi ro địa chính trị: Các căng thẳng và xung đột địa chính trị có thể làm gián đoạn chuỗi cung ứng, ảnh hưởng đến giá cả và nhu cầu than toàn cầu, tạo ra những yếu tố bất ổn cho hoạt động xuất khẩu.
- Áp lực từ chuyển dịch năng lượng: Dù không trực tiếp là rủi ro thương mại, nhưng xu hướng toàn cầu hướng tới các nguồn năng lượng tái tạo sẽ làm giảm dần nhu cầu than trong dài hạn, đòi hỏi ngành than Việt Nam phải có sự chuẩn bị và thích ứng.
“Cuộc Chơi Dài”: chiến lược ứng phó bền vững
Để đối phó hiệu quả với những rủi ro thương mại gia tăng, ngành than Việt Nam cần xây dựng và thực hiện một chiến lược “chơi cuộc chơi dài” với các yếu tố then chốt sau:
- Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu: Thay vì phụ thuộc vào một vài thị trường truyền thống, ngành than cần chủ động tìm kiếm và phát triển các thị trường mới, tiềm năng ở nhiều khu vực khác nhau trên thế giới. Việc này giúp giảm thiểu rủi ro khi một thị trường gặp vấn đề.
- Nâng cao năng lực cạnh tranh toàn diện:
- Tập trung vào chất lượng: Nâng cao chất lượng than, đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của các thị trường khó tính.
- Giảm chi phí sản xuất: Áp dụng công nghệ tiên tiến, tối ưu hóa quy trình khai thác và quản lý để giảm chi phí, tăng khả năng cạnh tranh về giá.
- Phát triển các sản phẩm giá trị gia tăng: Đầu tư vào chế biến sâu để tạo ra các sản phẩm than có giá trị cao hơn, ít bị ảnh hưởng bởi biến động giá than thô.
- Xây dựng chuỗi cung ứng linh hoạt và ổn định: Đảm bảo chuỗi cung ứng than từ khai thác, vận chuyển đến xuất khẩu được tối ưu hóa, giảm thiểu các yếu tố gián đoạn và chi phí phát sinh do rủi ro thương mại.
- Tăng cường năng lực phòng vệ thương mại: Chủ động theo dõi các động thái thương mại quốc tế, nâng cao kiến thức và kỹ năng ứng phó với các vụ kiện phòng vệ thương mại. Hợp tác chặt chẽ với các cơ quan nhà nước và hiệp hội ngành nghề để bảo vệ lợi ích chính đáng của doanh nghiệp.
- Chú trọng phát triển thị trường nội địa: Thị trường trong nước với nhu cầu năng lượng ngày càng tăng vẫn là một trụ cột quan trọng. Ngành than cần tập trung đáp ứng nhu cầu này một cách hiệu quả và bền vững.
- Thúc đẩy chuyển đổi năng lượng một cách chiến lược: Nhận thức rõ xu hướng chuyển dịch năng lượng toàn cầu, ngành than cần có lộ trình và kế hoạch chuyển đổi phù hợp, có thể là đầu tư vào các dự án năng lượng tái tạo hoặc phát triển các công nghệ sử dụng than sạch hơn.
- Tăng cường hợp tác quốc tế: Hợp tác với các quốc gia có kinh nghiệm trong ngành than, chia sẻ thông tin và tìm kiếm cơ hội hợp tác trong các lĩnh vực như công nghệ, thị trường.
- Đầu tư vào nghiên cứu và phát triển: Nghiên cứu các ứng dụng mới của than, tìm kiếm các giải pháp sử dụng than hiệu quả hơn và thân thiện với môi trường hơn.
Vai trò của nhà nước trong “cuộc chơi dài”
Nhà nước đóng vai trò then chốt trong việc hỗ trợ ngành than “chơi cuộc chơi dài”:
- Xây dựng chiến lược thương mại quốc gia: Có một chiến lược thương mại rõ ràng, chủ động ứng phó với các rủi ro và tận dụng các cơ hội.
- Hỗ trợ doanh nghiệp xúc tiến thương mại: Tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp than tìm kiếm và mở rộng thị trường xuất khẩu mới.
- Đàm phán và giải quyết các tranh chấp thương mại: Chủ động đàm phán với các đối tác thương mại để giải quyết các vấn đề phát sinh, bảo vệ lợi ích của ngành than.
- Hỗ trợ đầu tư vào công nghệ và cơ sở hạ tầng: Tạo điều kiện cho doanh nghiệp tiếp cận vốn và công nghệ tiên tiến.
- Xây dựng chính sách năng lượng bền vững: Có một lộ trình chuyển đổi năng lượng rõ ràng, đồng thời tạo điều kiện cho ngành than thích ứng.
Trong bối cảnh rủi ro thương mại gia tăng, ngành than Việt Nam không thể chỉ ứng phó một cách bị động và ngắn hạn. “Cuộc chơi dài” đòi hỏi một tầm nhìn chiến lược, sự chủ động, linh hoạt và sự phối hợp chặt chẽ giữa các doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề và Nhà nước. Bằng cách tập trung vào đa dạng hóa thị trường, nâng cao năng lực cạnh tranh, phát triển bền vững và thích ứng với xu hướng chuyển dịch năng lượng, ngành than Việt Nam có thể vượt qua những thách thức hiện tại và đảm bảo một tương lai ổn định hơn.
