Năm 2025 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong nỗ lực kiểm soát khí thải tại Việt Nam, với hàng loạt quy định mới được ban hành và áp dụng, nhằm thực hiện cam kết phát triển bền vững và giảm phát thải khí nhà kính theo Thỏa thuận Paris. Các quy định này không chỉ tăng cường giám sát mà còn áp dụng cơ chế thị trường carbon, buộc doanh nghiệp phải hành động nhanh chóng để tránh rủi ro pháp lý, tài chính và mất lợi thế cạnh tranh. Theo các chuyên gia, nếu không chuẩn bị kịp thời, doanh nghiệp có thể đối mặt với mức phạt lên đến hàng tỷ đồng hoặc thậm chí đình chỉ hoạt động. Bài viết dưới đây sẽ phân tích chi tiết các quy định chính năm 2025 và đề xuất những bước đi cụ thể mà doanh nghiệp nên thực hiện, dựa trên các nguồn pháp lý và khuyến nghị từ cơ quan nhà nước.
Tổng quan về các quy định kiểm soát khí thải nghiêm ngặt hơn năm 2025
Trước tiên, doanh nghiệp cần nắm rõ bối cảnh pháp lý để lập kế hoạch. Năm 2025 chứng kiến sự cập nhật lớn trong hệ thống quy chuẩn kỹ thuật quốc gia (QCVN) và các nghị định liên quan đến khí thải công nghiệp.
- Cập nhật quy chuẩn khí thải: Quy chuẩn QCVN 19:2009/BTNMT về khí thải công nghiệp đối với bụi và chất vô cơ sẽ hết hiệu lực từ ngày 1/7/2025, được thay thế bởi QCVN 19:2024/BTNMT với các giới hạn nghiêm ngặt hơn, đặc biệt đối với các thông số như PM2.5, NOx, SO2 và CO. Tương tự, các quy chuẩn khác như QCVN 51:2017/BTNMT cho ngành thép cũng được siết chặt, yêu cầu doanh nghiệp phải đo lường và báo cáo định kỳ.
- Kiểm định và quan trắc khí thải: Thông tư 27/2025/TT-BCA (ban hành ngày 14/4/2025, hiệu lực từ 1/6/2025) quy định kiểm định môi trường về khí thải công nghiệp, bao gồm thu mẫu, đo tại hiện trường và phân tích mẫu, do lực lượng Công an nhân dân thực hiện. Doanh nghiệp phải quan trắc khí thải định kỳ ít nhất 1 lần/năm đối với kim loại nặng, hợp chất hữu cơ và Dioxin/Furan (nếu áp dụng). Từ năm 2026, giới hạn PM2.5 không vượt quá 45 µg/Nm³ trong trung bình 24 giờ.
- Quản lý khí nhà kính và thị trường carbon: Nghị định 119/2025/NĐ-CP (ban hành ngày 9/6/2025) sửa đổi Nghị định 06/2022/NĐ-CP, quy định phân bổ hạn ngạch phát thải khí nhà kính (GHG) theo giai đoạn: 2025-2026, 2027-2028 và 2029-2030. Thị trường carbon thí điểm (ETS) khởi động từ tháng 6/2025 đến hết 2028, cho phép bù đắp đến 30% lượng phát thải, áp dụng cho các ngành như điện lực, xi măng, thép và hóa chất. Doanh nghiệp có lượng phát thải từ 3.000 tấn CO2e/năm phải báo cáo và tham gia.
- Thuế và phí môi trường: Thuế bảo vệ môi trường tiếp tục áp dụng theo Luật Thuế Bảo vệ Môi trường 2010 (sửa đổi), với mức thuế cao hơn đối với nhiên liệu hóa thạch và khí thải. Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý chất lượng không khí 2025-2030 đề xuất 9 nhóm giải pháp, bao gồm kiểm soát nguồn thải đặc thù cho nhiệt điện, xi măng và thép.
Những quy định này không chỉ ảnh hưởng đến doanh nghiệp trong nước mà còn liên quan đến xuất khẩu, đặc biệt với Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM) của EU, yêu cầu báo cáo carbon nhúng từ năm 2025 và đánh thuế từ 2026.
Các bước hành động cụ thể mà doanh nghiệp nên thực hiện
Để đối phó, doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược toàn diện, tập trung vào đánh giá, đầu tư và tuân thủ. Dưới đây là các khuyến nghị chi tiết:
Đánh giá tình hình hiện tại và lập kế hoạch tuân thủ:
- Thực hiện kiểm kê khí thải nội bộ ngay lập tức, sử dụng phần mềm hoặc dịch vụ chuyên nghiệp để đo lường lượng phát thải GHG và các chất ô nhiễm theo Nghị định 06/2022/NĐ-CP và sửa đổi. Doanh nghiệp nên thuê đơn vị tư vấn độc lập để xác định khoảng cách so với quy chuẩn mới như QCVN 19:2024/BTNMT.
- Lập kế hoạch giảm phát thải ngắn hạn (2025-2026), bao gồm mục tiêu cụ thể như giảm 9% GHG vô điều kiện theo cam kết quốc gia. Sử dụng dữ liệu này để xin hạn ngạch từ Bộ Tài nguyên và Môi trường (MONRE).
Đầu tư vào công nghệ và hệ thống xử lý khí thải:
- Nâng cấp hệ thống xử lý khí thải đạt chuẩn, như lắp đặt lọc bụi tĩnh điện, khử NOx bằng SCR hoặc hệ thống hấp thụ SO2. Với Thông tư 27/2025/TT-BCA, doanh nghiệp cần đảm bảo thiết bị kiểm định được bảo dưỡng định kỳ.
- Áp dụng công nghệ xanh như năng lượng tái tạo (mặt trời, gió) để giảm phụ thuộc nhiên liệu hóa thạch, giúp tiết kiệm chi phí và đáp ứng ETS thí điểm. Ước tính, đầu tư ban đầu có thể từ 5-20% chi phí sản xuất, nhưng mang lại lợi nhuận dài hạn qua giảm phí môi trường.
Xây dựng hệ thống báo cáo và quan trắc:
- Thiết lập hệ thống quan trắc tự động (CEMS) cho khí thải, báo cáo định kỳ theo tần suất 1 lần/năm hoặc thường xuyên hơn với các ngành đặc thù. Từ tháng 6/2025, tham gia thị trường carbon thí điểm bằng cách đăng ký hạn ngạch và học cách giao dịch carbon credits để bù đắp 30% phát thải.
- Đào tạo nhân sự về đo lường, báo cáo và xác minh (MRV) theo Nghị định 119/2025/NĐ-CP, có thể hợp tác với các tổ chức như EuroCham để cập nhật kiến thức về CBAM.
Tối ưu hóa chuỗi cung ứng và hợp tác chiến lược:
- Kiểm tra nhà cung cấp để đảm bảo nguyên liệu “xanh”, giảm carbon nhúng trong sản phẩm xuất khẩu. Tham gia các FTA như EVFTA bằng cách đạt chứng nhận ISO 14001.
- Hợp tác với chính phủ và tổ chức quốc tế để tiếp cận quỹ hỗ trợ, như Quỹ Khí hậu Xanh (GCF) hoặc các chương trình ETS thí điểm. Doanh nghiệp lớn có thể tham gia diễn đàn như Vietnam Carbon Market Forum 2025 để học hỏi kinh nghiệm.
Quản lý rủi ro tài chính và pháp lý:
- Dự phòng ngân sách cho thuế carbon và phí môi trường, ước tính tăng 10-20% so với năm trước. Theo dõi các quy định về phương tiện giao thông, như tiêu chuẩn Euro 5 từ năm 2026 cho xe mới.
- Xây dựng kế hoạch ứng phó khủng hoảng, như kiểm toán môi trường định kỳ để tránh phạt từ lực lượng kiểm tra.
Lợi ích từ việc chủ động tuân thủ
Việc hành động sớm không chỉ giúp tránh rủi ro mà còn mang lại lợi thế cạnh tranh. Doanh nghiệp có thể tiếp cận thị trường xanh, giảm chi phí năng lượng lên đến 15-20% qua công nghệ mới, và nâng cao hình ảnh thương hiệu. Theo ước tính, tham gia ETS có thể giúp bù đắp chi phí qua giao dịch carbon, đồng thời hỗ trợ mục tiêu net-zero đến năm 2050 của Việt Nam.
Trước quy định kiểm soát khí thải ngày càng nghiêm ngặt năm 2025, doanh nghiệp không thể chờ đợi mà phải hành động ngay từ đánh giá nội bộ đến đầu tư công nghệ và tham gia thị trường carbon. Với sự hỗ trợ từ chính phủ và các tổ chức quốc tế, đây là cơ hội để chuyển đổi xanh, đảm bảo phát triển bền vững.
