Ngành than đã và đang đóng một vai trò quan trọng trong nền kinh tế toàn cầu, đặc biệt tại các quốc gia có trữ lượng than lớn như Trung Quốc, Mỹ, Ấn Độ, và Việt Nam. Than không chỉ là nguồn cung cấp năng lượng ổn định, mà còn là nguồn nguyên liệu quan trọng cho nhiều ngành công nghiệp khác như luyện kim, sản xuất xi măng và hoá chất. Tuy nhiên, ngành công nghiệp này cũng gây ra nhiều vấn đề môi trường nghiêm trọng, đặc biệt là khí thải CO₂ – nguyên nhân hàng đầu gây biến đổi khí hậu.
Trong bối cảnh các quốc gia đang cam kết giảm phát thải khí nhà kính và hướng tới các mục tiêu phát triển bền vững, năng lượng tái tạo nổi lên như một giải pháp khả thi để thay thế dần dần các nguồn năng lượng hóa thạch. Cùng với đó, chiến lược phát triển năng lượng tái tạo cũng trở thành một trong những ưu tiên hàng đầu của các chính phủ và doanh nghiệp trên toàn cầu.
Vai trò của ngành than trong kinh tế
- Ngành than cung cấp nguồn năng lượng giá rẻ và ổn định cho các hoạt động công nghiệp và sinh hoạt. Đặc biệt, tại các quốc gia đang phát triển, than vẫn là nguồn năng lượng chủ yếu để phát điện. Tại Việt Nam, theo số liệu từ Bộ Công Thương, than chiếm hơn 30% tổng công suất phát điện của cả nước, với các nhà máy nhiệt điện than đóng vai trò chủ lực trong hệ thống điện quốc gia.
- Bên cạnh đó, ngành than còn tạo ra hàng triệu việc làm trực tiếp và gián tiếp cho người lao động, đồng thời là một trong những nguồn thu quan trọng cho ngân sách nhà nước tại các quốc gia sản xuất lớn.
Thách thức môi trường và sự thay đổi cần thiết
- Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích kinh tế, ngành than cũng đang gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với môi trường. Khai thác than dẫn đến tình trạng ô nhiễm đất, nước và không khí, trong khi việc đốt than để phát điện là một trong những nguyên nhân chính của khí thải CO₂. Đây là lý do tại sao nhiều quốc gia trên thế giới đang chịu áp lực phải giảm dần sự phụ thuộc vào than và chuyển sang sử dụng các nguồn năng lượng sạch hơn.
- Các thách thức mà ngành than đang phải đối mặt không chỉ đến từ các vấn đề môi trường, mà còn từ xu hướng thay đổi về chính sách và công nghệ. Các công nghệ phát điện từ năng lượng tái tạo như điện mặt trời, điện gió, thuỷ điện, và điện sinh khối ngày càng trở nên phổ biến, hiệu quả và kinh tế hơn. Điều này đặt ra yêu cầu cho ngành than phải tự chuyển đổi hoặc chấp nhận bị thay thế dần dần.
Chiến lược phát triển năng lượng tái tạo
- Phát triển năng lượng tái tạo đang trở thành xu hướng toàn cầu và là giải pháp quan trọng để giảm phụ thuộc vào năng lượng hóa thạch. Nhiều quốc gia, đặc biệt là các quốc gia phát triển như Đức, Đan Mạch, và Nhật Bản đã có những chiến lược rõ ràng để đẩy mạnh sản xuất và tiêu thụ năng lượng tái tạo. Các chính sách khuyến khích như trợ giá, miễn giảm thuế cho các dự án điện gió, điện mặt trời, và nghiên cứu phát triển công nghệ lưu trữ năng lượng đã góp phần thúc đẩy quá trình này.
- Tại Việt Nam, Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ và khuyến khích đầu tư vào năng lượng tái tạo. Ví dụ, Quyết định số 13/2020/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ quy định về cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời, tạo điều kiện cho sự bùng nổ của ngành này trong những năm gần đây. Ngoài ra, điện gió, thuỷ điện và sinh khối cũng đang dần khẳng định vị thế của mình trong cơ cấu năng lượng quốc gia.
Sự cần thiết của chuyển đổi năng lượng
- Việc chuyển đổi từ năng lượng than sang năng lượng tái tạo không chỉ là xu hướng mà còn là nhu cầu cấp bách trong bối cảnh khủng hoảng khí hậu. Các cam kết quốc tế như Thỏa thuận Paris 2015 về biến đổi khí hậu đã đặt ra mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính, và đây là động lực chính thúc đẩy các quốc gia phải điều chỉnh chiến lược phát triển năng lượng của mình.
- Đối với các quốc gia phụ thuộc vào than như Việt Nam, thách thức không chỉ nằm ở việc chuyển đổi cơ cấu năng lượng, mà còn ở việc đảm bảo an ninh năng lượng và tạo việc làm cho hàng triệu lao động trong ngành than. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành và doanh nghiệp trong việc xây dựng các giải pháp chuyển dịch công bằng và bền vững.
Tương lai của ngành than trong thời đại năng lượng sạch
- Trong tương lai, ngành than có thể vẫn giữ vai trò quan trọng trong một số lĩnh vực công nghiệp, nhưng sẽ dần nhường chỗ cho các nguồn năng lượng sạch trong lĩnh vực phát điện. Việc tích hợp các công nghệ tiên tiến như thu giữ và lưu trữ carbon (CCS) có thể giúp giảm bớt lượng khí thải từ các nhà máy nhiệt điện than hiện có. Tuy nhiên, đây chỉ là giải pháp tạm thời trong quá trình chuyển đổi năng lượng.
- Trong khi đó, các doanh nghiệp than cần tìm kiếm cơ hội đầu tư vào các dự án năng lượng tái tạo để đảm bảo sự phát triển bền vững và thích ứng với xu hướng toàn cầu. Các dự án hợp tác công – tư trong lĩnh vực năng lượng sạch sẽ mở ra cơ hội mới, không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn tạo thêm việc làm và nguồn thu nhập cho người dân.
Ngành than và chiến lược phát triển năng lượng tái tạo là hai yếu tố song hành trong quá trình chuyển đổi năng lượng toàn cầu. Trong khi ngành than tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong một số lĩnh vực công nghiệp, thì việc phát triển năng lượng tái tạo là một chiến lược tất yếu và bền vững để giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và đối phó với biến đổi khí hậu. Quyết định chuyển dịch từ than sang năng lượng tái tạo không chỉ phụ thuộc vào các chính sách của chính phủ, mà còn đòi hỏi sự hợp tác và đầu tư từ các doanh nghiệp và cộng đồng.
