Quy định pháp lý mới nhất trong ngành sản xuất hóa chất

Ngành sản xuất hóa chất là một trong những lĩnh vực quan trọng của nền kinh tế, đóng góp vào sự phát triển của nhiều ngành công nghiệp khác như dược phẩm, nông nghiệp, xây dựng và công nghệ. Tuy nhiên, do tính chất nguy hiểm tiềm ẩn của hóa chất đối với sức khỏe con người, môi trường và an ninh xã hội, các quy định pháp lý trong lĩnh vực này luôn được cập nhật để đảm bảo an toàn, bền vững và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế. Năm 2025 chứng kiến nhiều thay đổi quan trọng trên toàn cầu, đặc biệt là tại Việt Nam với việc ban hành Luật Hóa chất mới, cũng như các cập nhật từ Mỹ và Liên minh Châu Âu (EU). Bài viết này sẽ phân tích chi tiết các quy định pháp lý mới nhất, tập trung vào phạm vi áp dụng, các yêu cầu chính và tác động đến doanh nghiệp.

Quy Định Pháp Lý Tại Việt Nam: Luật Hóa Chất 2025

Tại Việt Nam, Luật hóa chất số 69/2025/QH15 (gọi tắt là Luật Hóa chất 2025) được Quốc hội thông qua ngày 14/6/2025 và chính thức có hiệu lực từ ngày 1/1/2026 (một số quy định về dịch vụ tồn trữ hóa chất từ 1/7/2026). Luật này thay thế Luật Hóa chất 2007 (đã sửa đổi, bổ sung), nhằm hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường quản lý và thúc đẩy phát triển bền vững ngành công nghiệp hóa chất. Luật gồm 7 chương với 48 điều, mở rộng phạm vi điều chỉnh từ hóa chất thông thường đến hóa chất nguy hiểm trong sản phẩm, hàng hóa, thông tin hóa chất và an toàn, an ninh hóa chất.

Phạm vi điều chỉnh và các khái niệm chính

Luật quy định về hóa chất (các chất hoặc hỗn hợp tự nhiên/nhân tạo), quản lý hoạt động hóa chất (nghiên cứu, sản xuất, kinh doanh, vận chuyển, tồn trữ, sử dụng, xử lý chất thải, tiêu hủy), phát triển ngành công nghiệp hóa chất, thông tin hóa chất, hóa chất nguy hiểm trong sản phẩm/hàng hóa, và an toàn, an ninh hóa chất. Không áp dụng cho phát thải hóa chất không chủ đích. Các khái niệm chính bao gồm:

• Hóa chất nguy hiểm: Các chất gây hại cho con người, tài sản hoặc môi trường với ít nhất một tính chất nguy hiểm theo phân loại của cơ quan trung ương.
• Hóa chất độc hại: Gây tử vong, tàn tật hoặc thiệt hại theo tiêu chí Chính phủ.
• Dự án hóa chất: Dự án đầu tư sản xuất/tồn trữ hóa chất hoặc sản phẩm ngành hóa chất.
• An toàn hóa chất: Phòng ngừa tác động tiêu cực; An ninh hóa chất: Ngăn chặn chiếm đoạt/sử dụng trái phép.

Các hành vi bị nghiêm cấm

Điều 3 liệt kê các hành vi bị cấm, bao gồm:

• Chiếm đoạt, sản xuất, kinh doanh, vận chuyển, tồn trữ hóa chất trái pháp luật.
• Làm giả, sửa chữa giấy phép, chứng chỉ liên quan đến hóa chất.
• Cung cấp thông tin sai lệch về đặc tính nguy hiểm, mất mát hóa chất hoặc sự cố.
• Sử dụng hóa chất không rõ nguồn gốc trong thực phẩm, thuốc men, mỹ phẩm, thức ăn chăn nuôi, phân bón.
• Sản xuất/nhập khẩu sản phẩm chứa hóa chất nguy hiểm gây hại nghiêm trọng.
• Lợi dụng chức vụ để vi phạm pháp luật quản lý hóa chất.

Yêu cầu đối với dự án hóa chất và phát triển ngành

Điều 5 quy định dự án hóa chất phải tuân thủ Luật Đầu tư, Xây dựng và các luật liên quan, với các yêu cầu mới:

• Chọn công nghệ an toàn, tiết kiệm tài nguyên, giảm thiểu hóa chất nguy hiểm.
• Áp dụng nguyên tắc hóa học xanh (thiết kế quy trình giảm/loại bỏ hóa chất nguy hiểm).
• Lập kế hoạch phòng ngừa, ứng phó sự cố hóa chất.
• Đánh giá vị trí dự án để đảm bảo khoảng cách an toàn với khu dân cư, di tích, nguồn nước (Điều 35).

Luật thúc đẩy phát triển ngành qua chiến lược 10 năm (tầm nhìn 30 năm) do Thủ tướng phê duyệt (Điều 4). Các lĩnh vực trọng điểm (Điều 6) bao gồm sản xuất hóa chất cơ bản (hóa dầu, hóa dược, cao su, phân bón cao dinh dưỡng, hydro/amonniac tái tạo), khu công nghiệp chuyên ngành hóa chất, và dự án hưởng ưu đãi đặc biệt theo Luật Đầu tư nếu đạt quy mô vốn nhất định.
Hoạt động tư vấn hóa chất (Điều 7-8) là ngành nghề kinh doanh có điều kiện, yêu cầu tổ chức có năng lực xây dựng, chuyên gia hóa học và chứng chỉ tư vấn.

Quản lý hoạt động hóa chất

Chương III phân loại hóa chất thành:

• Hóa chất có điều kiện: Yêu cầu tuân thủ an toàn, môi trường; cần giấy chứng nhận sản xuất/kinh doanh (thời hạn 5 năm).
• Hóa chất cần kiểm soát đặc biệt: Danh mục Chính phủ, bao gồm hóa chất theo điều ước quốc tế; cần giấy phép, kiểm soát số lượng, phòng ngừa sự cố.
• Hóa chất cấm: Theo danh mục Luật Đầu tư; cấm tất cả hoạt động trừ trường hợp đặc biệt (sản xuất/nhập khẩu cho mục đích cụ thể), không cho tạm nhập/tái xuất.

Các quy định cụ thể:

• Sản xuất/kinh doanh (Điều 10-11): Cần giấy phép, cơ sở vật chất, nhân sự đủ điều kiện.
• Nhập/xuất khẩu (Điều 12): Cần giấy phép cho hóa chất kiểm soát đặc biệt/cấm (thời hạn 6-12 tháng).
• Vận chuyển (Điều 13): Tránh khu vực nhạy cảm, báo cáo dừng đỗ qua đêm.
• Tồn trữ (Điều 14): Kho riêng, giấy chứng nhận dịch vụ tồn trữ.
• Sử dụng (Điều 15): Khai báo mục đích trên cơ sở dữ liệu.
• Xử lý chất thải (Điều 16): Tuân thủ luật môi trường, an toàn lao động.

Thông tin hóa chất
Chương IV yêu cầu đăng ký hóa chất mới (Điều 20), phân loại/nhãn mác theo GHS (Điều 23), bao bì an toàn (Điều 24), phiếu an toàn hóa chất (Điều 25), bảo mật thông tin (Điều 26), lưu trữ dữ liệu (Điều 27), cung cấp thông tin (Điều 28), và chuyển đổi số với cơ sở dữ liệu ngành hóa chất (Điều 29). Quảng cáo hóa chất nguy hiểm phải có cảnh báo (Điều 30).

Hóa chất nguy hiểm trong sản phẩm/hàng hóa

• Chương V (Điều 31-32): Nhà sản xuất/nhập khẩu phải khai báo hàm lượng hóa chất nguy hiểm trên cơ sở dữ liệu, website trước khi lưu thông; lập quy trình kiểm soát. Phòng thí nghiệm đăng ký kiểm nghiệm.

• An toàn và an ninh hóa chất: Chương VI quy định cơ sở vật chất, nhân sự, đào tạo (Điều 33-36), kế hoạch/sơ đồ ứng phó sự cố (Điều 37-42), bảo vệ cộng đồng (Điều 43-45), và xử lý hóa chất không rõ nguồn gốc/chất độc tồn dư chiến tranh (Điều 46).

Các điểm mới so với luật 2007
Luật 2025 có hơn 10 điểm mới, bao gồm:

• Bổ sung hành vi cấm và yêu cầu dự án (áp dụng hóa học xanh).
• Thay “hóa chất hạn chế” bằng “hóa chất cần kiểm soát đặc biệt”.
• Danh mục cấm thống nhất với Luật Đầu tư.
• Tách giấy phép sản xuất/kinh doanh; phiếu kiểm soát chỉ cho hóa chất kiểm soát đặc biệt.
• Miễn trừ khai báo nhập khẩu một số trường hợp.
• Yêu cầu tồn trữ kho riêng cho hóa chất cấm.

Quy định pháp lý quốc tế: cập nhật năm 2025
Tại Mỹ: Cập Nhật TSCA Và PFAS

• Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ (EPA) tiếp tục cập nhật Đạo luật Kiểm soát Chất độc hại (TSCA). Ngày 23/9/2025, EPA đề xuất quy tắc sửa đổi quy trình đánh giá rủi ro hóa chất theo TSCA, yêu cầu đánh giá riêng cho từng điều kiện sử dụng, xem xét kiểm soát phơi nhiễm nghề nghiệp, và tăng minh bạch. Ưu tiên đánh giá hóa chất dùng trong trung tâm dữ liệu từ 29/9/2025 để hỗ trợ AI. Các vụ kiện liên quan đến quy định về perchloroethylene (PCE), carbon tetrachloride (CTC), trichloroethylene (TCE) và 1,4-dioxane đang tạm dừng để xem xét lại.
• Về PFAS (chất per- và polyfluoroalkyl), các bang như New Mexico, Illinois, California và Minnesota ban hành lệnh cấm dần dần trong sản phẩm tiêu dùng từ 2026-2032.
• Tại EU: REACH Và Hạn Chế PFAS
• Cơ quan Hóa chất Châu Âu (ECHA) dự kiến hoàn thành ý kiến về hạn chế PFAS toàn EU vào cuối 2026, với tham vấn công khai từ 2026. Đề xuất REACH 2022 bao gồm đánh giá kinh tế-xã hội và các lựa chọn thay thế.
• Các cập nhật khác bao gồm quy định SNUR (Significant New Use Rules) cho một số hóa chất từ EPA (tháng 7/2025).

Tác động đến ngành sản xuất hóa chất

• Các quy định mới mang lại lợi ích như tăng an toàn, bảo vệ môi trường và thúc đẩy đổi mới (hóa học xanh), nhưng cũng đặt thách thức: chi phí tuân thủ cao, thủ tục giấy phép phức tạp, và rủi ro phạt nặng. Doanh nghiệp Việt Nam cần cập nhật cơ sở dữ liệu, đào tạo nhân sự và đầu tư công nghệ để cạnh tranh quốc tế. Toàn cầu hóa yêu cầu tuân thủ TSCA/REACH để xuất khẩu.
• Quy định pháp lý mới nhất trong ngành sản xuất hóa chất năm 2025 nhấn mạnh bền vững và an toàn, với Luật Hóa chất 2025 tại Việt Nam là bước tiến lớn. Doanh nghiệp cần theo dõi chặt chẽ để thích ứng, đồng thời tận dụng cơ hội từ ưu đãi phát triển ngành. Các nguồn tham khảo chính thức như website Bộ Công Thương hoặc EPA sẽ hỗ trợ cập nhật liên tục.