Minh bạch chuỗi cung ứng khoáng sản bằng cách ứng dụng Blockchain trong ngành mỏ

Công nghệ blockchain, nổi tiếng với việc hỗ trợ các loại tiền mã hóa như Bitcoin, đang dần trở thành một công cụ mạnh mẽ trong nhiều lĩnh vực công nghiệp, bao gồm ngành khai thác mỏ. Blockchain là một hệ thống lưu trữ dữ liệu phân tán, bất biến và minh bạch, nơi mọi giao dịch được ghi nhận trong các khối liên kết với nhau, không thể thay đổi mà không có sự đồng thuận từ mạng lưới. Trong ngành mỏ, blockchain được ứng dụng chủ yếu để truy xuất nguồn gốc khoáng sản, giúp minh bạch hóa chuỗi cung ứng từ khai thác đến sản phẩm cuối cùng. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh toàn cầu hóa, nơi các vấn đề như khoáng sản xung đột, khai thác bất hợp pháp và tác động môi trường đang ngày càng được chú trọng.
Ứng dụng blockchain trong ngành mỏ không chỉ giúp các công ty khai thác chứng minh nguồn gốc đạo đức của sản phẩm mà còn đáp ứng các quy định quốc tế về bền vững và trách nhiệm xã hội (ESG – Environmental, Social, and Governance). Bài viết này sẽ khám phá sâu về cách blockchain mang lại minh bạch cho chuỗi cung ứng khoáng sản, các ví dụ thực tế, lợi ích và thách thức.

Sơ đồ mạng lưới chuỗi cung ứng mỏ dựa trên blockchain, minh họa quy trình từ khai thác đến người dùng cuối.

Vấn đề trong chuỗi cung ứng khoáng sản

Chuỗi cung ứng khoáng sản thường phức tạp, liên quan đến nhiều bên tham gia từ khai thác, vận chuyển, chế biến đến phân phối. Các vấn đề chính bao gồm:

• Thiếu minh bạch: Khó khăn trong việc xác định nguồn gốc thực sự của khoáng sản, dẫn đến rủi ro như khoáng sản từ vùng xung đột (conflict minerals) ở châu Phi, nơi khai thác có thể tài trợ cho các nhóm vũ trang.
• Gian lận và thao túng dữ liệu: Dữ liệu về chất lượng, trọng lượng và nguồn gốc có thể bị thay đổi bởi con người, gây mất lòng tin giữa các bên.
• Tác động môi trường và xã hội: Khai thác bất hợp pháp gây ô nhiễm, lao động trẻ em và vi phạm quyền con người, nhưng khó truy vết để chứng minh trách nhiệm.
• Tuân thủ quy định: Các quy định như EU Conflict Minerals Regulation yêu cầu chứng minh nguồn gốc, nhưng hệ thống truyền thống thiếu hiệu quả.

Những vấn đề này không chỉ ảnh hưởng đến danh tiếng của các công ty mà còn làm giảm giá trị sản phẩm và tăng rủi ro pháp lý.

Giải quyết vấn đề minh bạch

• Blockchain hoạt động như một sổ cái phân tán, nơi mỗi giao dịch (như chuyển giao khoáng sản) được ghi nhận vĩnh viễn và có thể kiểm tra bởi tất cả các bên tham gia. Để áp dụng trong truy xuất nguồn gốc:

• Chuyển đổi vật lý sang kỹ thuật số: Khoáng sản được gắn “hộ chiếu kỹ thuật số” qua mã QR, RFID hoặc scan 3D, lưu trữ thông tin như nguồn gốc, chất lượng và CO2 footprint.
• Tích hợp IoT và AI: Kết hợp với thiết bị IoT (như cân điện tử, cảm biến vận chuyển) để tự động hóa dữ liệu, giảm lỗi con người.
• Bất biến và phân quyền: Dữ liệu không thể thay đổi mà không có sự đồng thuận, đảm bảo tính xác thực từ mỏ đến người tiêu dùng cuối.
• Xử lý sau chế biến: Đối với khoáng sản được nấu chảy, blockchain chứng nhận tỷ lệ nguồn gốc đạo đức (ví dụ: 90% từ mỏ được chứng nhận).

Quy trình này tạo ra “digital extraction” – khai thác dữ liệu song song với khai thác khoáng sản, hỗ trợ chứng nhận và tuân thủ.

Các ứng dụng và ví dụ thực tế

Blockchain đã được triển khai trong nhiều dự án thực tế, tập trung vào khoáng sản quan trọng như cobalt, tin, lithium và tantalum.

• Dự Án Raw Materials Radar Consortium (RMR)
• Dự án thử nghiệm do EU tài trợ, tập trung vào khai thác nhỏ lẻ ở Liberia. Sử dụng blockchain kết hợp IoT để theo dõi nguồn gốc, sở hữu và chất lượng tantalum. Các công ty như Fondazione Bruno Kessler và Minespider tham gia, với kế hoạch mở rộng toàn cầu.
• Dự Án MaDiTraCe
• Dự án EU kéo dài đến 2025, phối hợp bởi BRGM (Pháp), phát triển “hộ chiếu sản phẩm kỹ thuật số” cho lithium và cobalt trong pin lithium-ion. Tập trung vào tính bền vững và truy xuất nguồn gốc.
• Responsible Sourcing Blockchain Network (RSBN): Ra mắt năm 2019 bởi RCS Global và IBM, theo dõi cobalt từ Congo đến pin xe điện. Sử dụng kiểm toán và blockchain để đảm bảo nguồn gốc đạo đức.
• Dự Án Với LuNa Smelter: Hợp tác giữa Google, Cisco, Volkswagen và LuNa Smelter (Rwanda) sử dụng Minespider’s OreSource để theo dõi tin từ mỏ đến sản phẩm điện tử. Sử dụng mã QR để cung cấp dữ liệu chi tiết, đã theo dõi hơn 200 tấn tin.

Các nền tảng khác

• Circulor: Theo dõi cobalt từ Congo bằng IoT và blockchain, đảm bảo không từ mỏ bất hợp pháp.
• MineHUB: Hệ thống theo dõi vận chuyển và tài liệu, tích hợp với SAP.
• MineSpider: Phát triển hộ chiếu pin, theo dõi ESG và carbon emissions.

Những ví dụ này cho thấy blockchain đang chuyển từ thử nghiệm sang ứng dụng thực tế, đặc biệt ở châu Phi và châu Âu.

Lợi ích của Blockchain trong ngành mỏ

• Tăng cường lòng tin: Dữ liệu bất biến giảm tranh chấp và thao túng, giúp kết nối trực tiếp nhà sản xuất và người mua.
• Cải thiện bền vững: Chứng minh nguồn gốc đạo đức, giảm rủi ro ESG và hỗ trợ giá premium cho sản phẩm xanh.
• Hiệu quả hoạt động: Tự động hóa dữ liệu, giảm chi phí trung gian và thời gian xử lý.
• Tuân thủ quy định: Dễ dàng kiểm tra độc lập, đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế.
• Đổi mới kinh tế: Tạo cơ hội cho khai thác nhỏ lẻ tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu.

Sơ đồ quản lý chuỗi cung ứng dựa trên blockchain.

Thách thức và hạn chế

Mặc dù tiềm năng lớn, blockchain vẫn đối mặt với:

• Chi phí cao: Triển khai yêu cầu đầu tư vào công nghệ và đào tạo, khó khăn cho các mỏ nhỏ.
• Khả năng mở rộng: Xử lý dữ liệu lớn có thể gặp vấn đề về tốc độ và năng lượng.
• Vấn đề chính trị và xã hội: Có thể củng cố bất bình đẳng nếu không giải quyết quyền lực bất đối xứng.
• Tích hợp hệ thống: Cần kết nối với các hệ thống hiện tại, đòi hỏi sự đồng thuận từ tất cả các bên.
• Bảo mật dữ liệu: Mặc dù bất biến, vẫn cần bảo vệ quyền riêng tư.

Để vượt qua, cần hợp tác quốc tế và phát triển công nghệ mở.

Blockchain đang cách mạng hóa ngành mỏ bằng cách mang lại minh bạch chưa từng có cho chuỗi cung ứng khoáng sản. Từ việc theo dõi cobalt trong pin xe điện đến tin trong thiết bị điện tử, công nghệ này không chỉ giải quyết vấn đề nguồn gốc mà còn thúc đẩy bền vững toàn cầu. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả tối đa, cần vượt qua thách thức kỹ thuật và chính sách. Trong tương lai, với sự kết hợp AI và IoT, blockchain có thể trở thành tiêu chuẩn cho ngành mỏ, góp phần xây dựng một thế giới tài nguyên trách nhiệm hơn.